ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Βραζιλία

Σάββατο 14 Ιουνίου 2014

Βραζιλία

Η Βραζιλία, ή επίσημα η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Βραζιλίας (República Federativa do Brasil) είναι η μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, στη Νότια Αμερική. Επίσης, είναι η πέμπτη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα στον κόσμο, και πέμπτη σε πληθυσμό με 190.755.799 κατοίκους.

Καλύπτει μια τεράστια έκταση μεταξύ των Άνδεων και του Ατλαντικού ωκεανού, ενώ συνορεύει με όλες τις χώρες της Νότιας Αμερικής, εκτός από τη Χιλή και τον Ισημερινό. Διαδοχικά, και από νότο προς βορρά, συνορεύει με την Ουρουγουάη, την Αργεντινή, την Παραγουάη, τη Βολιβία, το Περού, την Κολομβία, τη Βενεζουέλα, τη Γουιάνα, το Σουρινάμ και τη Γαλλική Γουιάνα. Η ακτογραμμή της με τον Ατλαντικό ωκεανό έχει μήκος 7.491 χλμ., ενώ ανήκουν σε αυτή νησίδες και νησιωτικά συγκροτήματα, όπως το αρχιπέλαγος Φερνάντο ντε Νορόνια, η Ατόλλη Ρόκας, οι Βράχοι του Αγίου Πέτρου και του Αγίου Παύλου, και οι νησίδες Τριντάντε και Μαρτίνος Βαζ. Είναι η πέμπτη χώρα σε έκταση παγκόσμια, μετά τη Ρωσία, τον Καναδά, την Κίνα και τις ΗΠΑ, και η τρίτη στην Αμερική, με συνολική έκταση 8.511.965 τετρ.χλμ.

Η Βραζιλία ήταν αποικία της Πορτογαλίας από το 1500, οπότε και ανακαλύφθηκε από τον Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ, μέχρι την ανεξαρτησία της το 1822. Κοινοβουλευτική μοναρχία από το 1824 ανακηρύχθηκε σε αβασίλευτη δημοκρατία το 1889. Το ισχύον Σύνταγμα του 1988 ορίζει τη Βραζιλία ως Ομοσπονδιακή Δημοκρατία που στηρίζεται στην ένωση 26 πολιτειών, της ομοσπονδιακής πρωτεύουσας και 5.564 δήμων.

Η απόβαση του Πέδρο Αλβάρες Καμπράλ στο Πόρτο Σεγκούρο το 1500

Η Βραζιλία αποτελεί τη δέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο σε δυναμικό αγοράς και την ένατη σε αγοραστική δύναμη. Επίσης, η Βραζιλία είναι μέλος των Ηνωμένων Εθνών και της Ένωσης των Κρατών της Νότιας Αμερικής. Με μία πολυεθνική, πολυπολιτισμική, κυρίως καθολική και πορτογαλόφωνη κοινωνία, η Βραζιλία παράλληλα φιλοξενεί μία τεράστια βιοποικιλότητα και πολυσχιδές φυσικό περιβάλλον, ιδιαίτερα εκτεταμένους φυσικούς πόρους και ένα πλήθος προστατευόμενων οικοσυστημάτων.

Ο αστεροειδής 293 Βραζιλία (Brasilia), που ανακαλύφθηκε το 1890, πήρε το όνομά του από τη μεγάλη αυτή χώρα.

Ιστορία

Η Βραζιλία κατοικούνταν για τουλάχιστον 10.000 έτη από τους ημινομαδικούς ιθαγενείς πληθυσμούς προ των πρώτων Πορτογάλων κατακτητών, που μπήκαν στη χώρα υπό την ηγεσία του Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ στις 22 Απριλίου 1500. Η πηγή εργατικού δυναμικού της αποικίας ήταν αρχικά οι υποδουλωμένοι ινδιάνοι, και μετά το 1550, κυρίως Αφρικανοί δούλοι. Η δουλεία καταργήθηκε οριστικά το 1888, μέσω του "χρυσού νόμου", δημιουργημένου από την πριγκίπισσα Ιζαμπέλ, και η εντατική ευρωπαϊκή μετανάστευση δημιούργησε τη βάση για την εκβιομηχάνιση.

Το 1815 η πορτογαλική αυτή αποικία μετονομάσθηκε σε Βασίλειο και στις 13 Μαΐου του 1822 ο Δον Πέδρο, τελευταίος γιος του Βασιλέως Ιωάννη Στ΄ της Πορτογαλίας, ανέλαβε Αυτοκράτωρ της Βραζιλίας. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1822 ανακήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας και ίδρυσε μια "Συνταγματική Αυτοκρατορία κληρονομικής ισχύος" (κοινοβουλευτική μοναρχία). Το 1831 παραιτήθηκε και, εννέα χρόνια αργότερα, ο 14χρονος γιος του Πέδρο ανέλαβε δεύτερος Αυτοκράτορας της Βραζιλίας. Η μοναρχία καταργήθηκε οριστικά το 1889.

Η βραζιλιάνικη δημοκρατία αντικαταστάθηκε με δικτατορίες τρεις φορές - το 1930-1934 και το 1937-1945 κάτω από τον Ζετούλιο Βάργκας, και το 1964-1985 υπό εναλλασσόμενη στρατιωτική ηγεσία. Από το 1985, η Βραζιλία έχει δημοκρατικό πολίτευμα, ούσα προεδρική δημοκρατία στο πρότυπο των ΗΠΑ

Προαποικιακή περίοδος

Η πλειοψηφία των αυτόχθονων κατοίκων του σημερινού κράτους της Βραζιλίας θεωρούνται απόγονοι του πρώτοι κύματος μετανάστευσης από τη Βόρεια Ασία, και συγκεκριμένα τη Σιβηρία, οι οποίοι διέσχισαν τον Πορθμό του Μπέρινγκ προς τα τέλη της τελευταίας εποχής των παγετώνων γύρω στο 9000 π.Χ. Η περιοχή της σύγχρονης Βραζιλίας γύρω στο 1500 μ.Χ. είχε πληθυσμό κατά εκτίμηση περίπου 3 εκατομμυρίων ιθαγενών, με περίπου 2000 φυλές και έθνη.

Μία γλωσσολογική έρευνα κατέγραψε 188 τοπικές γλώσσες σε χρήση με περίπου 155,000 χρήστες, ενώ το 2007, έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ινδιάνων ανέφερε 67 διαφορετικές φυλές που ζούσαν χωρίς επαφή με τον πολιτισμό. Το 2005 η αντίστοιχη καταγραφή έδωσε 40 μόλις φυλές. Σε αυτό το πλαίσιο, η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη χώρα παγκόσμια με πρωτόγονους κατοίκους, ακόμα περισσότερους και από το νησί της Νέας Γουινέας.

Όταν οι πρώτοι Πορτογάλοι εξερευνητές έφτασαν στις ακτές το 1500, οι ιθαγενείς ήταν οργανωμένοι κυρίως σε ημινομαδικές φυλές, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να ζει κοντά στην ακτή και κατά μήκος των μεγαλύτερων ποταμών. Σε αντίθεση με τον Χριστόφορο Κολόμβο, ο οποίος πίστευε ότι είχε φτάσει στην Ινδία, ο Πορτογάλος εξερευνητής Βάσκο ντα Γκάμα είχε ήδη προσεγγίσει την Ινδία με τον περίπλου της Αφρικής δύο χρόνια πριν ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ φτάσει στη Βραζιλία. Ωστόσο η λέξη Ινδιάνοι χαρακτήριζε ήδη τους κατοίκους του Νέου Κόσμου και χρησιμοποιείται ακόμα στα Πορτογαλικά, σε αντιδιαστολή με τους κατοίκους της Ινδίας που αποκαλούνται Ινδοί.

Chapada Diamantina - Τοπίο στην ομοσπονδιακή πολιτεία Μπάϊα στα ανατολικά της χώρας

Αποικιοκρατία

Η Πορτογαλία δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις Βραζιλιάνικες κτήσεις της, καθώς είχε ήδη μεγάλα κέρδη από το εμπόριό της με την Ινδία, την Ινδονησία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Η μόνη εκμετάλλευση της Βραζιλίας ήταν η υλοτομία των τοπικών δέντρων για την ιδιαίτερη κόκκινη χρωστική τους.

Από το 1530, το Πορτογαλικό στέμμα καθιέρωσε τα κληρονομικά κυβερνεία ως ένα σύστημα για την αποτελεσματική κατάκτηση της νέας αποικίας, ενώ στη συνέχεια πήρε τον έλεγχο σε όσα κυβερνεία απέτυχαν στο ρόλο τους. Αν και νωρίτερα είχαν ιδρυθεί προσωρινοί εμπορικοί σταθμοί για τη συλλογή ξυλείας, η μόνιμη εγκατάσταση σε περιοχές ενίσχυσε την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου και απαίτησε εντατική εργασία. Αρκετές αποικίες ιδρύθηκαν κατά μήκος των ακτών, όπως μεταξύ άλλων η αποικιακή πρωτεύουσα Σαλβαντόρ που ιδρύθηκε το 1549 στον κόλπο των Αγίων στο βορρά, και η πόλη του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1567 στον νότο.

Οι Πορτογάλοι άποικοι υιοθέτησαν οικονομία βασισμένη στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και την εξαγωγή τους στην Ευρώπη. Η ζάχαρη έγινε το πλέον σημαντικό αποικιακό προϊόν μέχρι και τις αρχές του 18ου αιώνα. Αν και η ζάχαρη της Βραζιλίας ήταν φημισμένη για την ποιότητά της, η βιομηχανία ζάχαρης αντιμετώπισε κρίση τον 17ο και 18ο αιώνα, όταν οι Ολλανδοί και οι Γάλλοι ξεκίνησαν την παραγωγή ζάχαρης στις Αντίλλες, γεγονός που προκάλεσε την πτώση τιμών λόγω της μικρότερης απόστασης από την Ευρώπη.

Το σύνθημα του Τιραντέντε:
Ελευθερία έστω κι αν έρθει αργά

Το 17ο αιώνα, τυχοδιώκτες εξερευνητές από το κυβερνείο του Σάο Πάολο, γνωστοί σήμερα ως Μπαντεϊράντες, εξερεύνησαν την ενδοχώρα και επέκτειναν τα σύνορα της Βραζιλίας, κυρίως με επιδρομές και υποδούλωση των ιθαγενών φυλών των δασών. Το 18ο αιώνα, οι Μπαντεϊράντες ανακάλυψαν κοιτάσματα χρυσού και διαμαντιών στη σημερινή πολιτεία του Μίνας Ζέρας (Minas Gerais). Τα κέρδη από την εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων χρησιμοποιήθηκαν για να ενισχύσουν τα έξοδα της βασιλικής αυλής και να διατηρήσουν τον παγκόσμιο χαρακτήρα της Πορτογαλικής αυτοκρατορίας και την πολυτελή ζωής της αριστοκρατίας. Ο τρόπος εκμετάλλευσης από το Στέμμα και την τοπική ελίτ, επιβάρυναν την τοπική κοινωνία με υπερβολική φορολογία και προκάλεσαν αρκετά δημοφιλή κινήματα ανεξαρτησίας, όπως του Τιραντέντες το 1789. Ωστόσο, τα κινήματα καταπνίγονταν από τις αποικιακές αρχές. Προς το τέλος του 18ου αιώνα, η παραγωγή χρυσού μειώθηκε και η ενδοχώρα της Βραζιλίας αντιμετώπισε μία ύφεση και υποβάθμιση.

Οικονομία

Είναι μεικτή οικονομία με άφθονους φυσικούς πόρους. αγροτικό τομέα, εξορύξεις, μεταποίηση και υπηρεσίες. Η Βραζιλία έχει ένα εργατικό δυναμικό πάνω από ένα 107 εκατομμύρια, που την κατατάσσει 6η παγκοσμίως. Ανήκει στους BRIC, τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες. Τα τελευταία 150 χρόνια έχει υπάρξει η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα καφέ παγκοσμίως. Σημαντικές εξαγωγές προϊόντων που περιλαμβάνουν αεροσκάφη, ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητα, αιθανόλη, υφάσματα, υποδήματα, σιδηρομεταλλεύματα, χάλυβα, καφέ, χυμό πορτοκαλιού, σόγια και το παστό βοδινό κρέας. Η Βραζιλία κατατάσσεται στην 23η θέση σε αξία εξαγωγών. Είναι η τρίτη μεγαλύτερη εξαγωγέας γεωργικών προϊόντων στον κόσμο.

Η γεωργία και οι συναφείς τομείς όπως η δασοκομία, υλοτομία και η αλιεία αντιπροσώπευαν το 5,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το 2007. Η Βραζιλία είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πορτοκαλιών, καφέ, ζάχαρης από ζαχαροκάλαμο, μανιόκα και σιζάλ, σόγια και παπάγια.

Η βιομηχανία, από τα αυτοκίνητα, χάλυβα και πετροχημικά μέχρι τους υπολογιστές και τα αεροσκάφη, αντιπροσωπεύει το 30,8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η Βιομηχανία είναι συγκεντρωμένη κυρίως στη μητρόπολη Σάο Πάολο, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, στην Καμπίνας, στο Πόρτο Αλέγκρε, και στο Μπέλο Οριζόντε.

Η Βραζιλία είναι δέκατη μεγαλύτερη χώρα κατανάλωσης ενεργείας στον κόσμο, με ένα μεγάλο μέρος της ενέργειάς της από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως υδροηλεκτρική ενέργεια και αιθανόλη. Το Itaipu Dam είναι το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στον κόσμο. Βρίσκεται στα σύνορα με την Παραγουάη.

Το Itaipu Dam στον ποταμό Παρανά

Στα μέσα του 2002 η Βραζιλία έλαβε πακέτο διάσωσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ύψους 30.4 δισεκατομμυρίων δολλαρίων.

Φαβέλες

Έτσι ονομάζονται οι παραγκουπόλεις της Βραζιλίας, που τις περισσότερες φορές βρίσκονται μέσα σε αστικές περιοχές. Οι πρώτες φαβέλες εμφανίστηκε το 19ο αιώνα και χτίστηκαν από στρατιώτες που δεν είχαν πού να ζήσουν. Μερικοί από τους πρώτους οικισμούς ονομάστηκαν Bairros Africanos (Αφρικανικές γειτονιές). Ηταν το μέρος όπου ζούσαν οι πρώην σκλάβοι χωρίς ιδιοκτησία γης και χωρίς επιλογές για εργασία. Με τα χρόνια, πολλοί πρώην μαύροι σκλάβοι μετακινήθηκαν εκεί.

Οι περισσότερες σύγχρονες φαβέλες εμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1970, λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου, όταν πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τις αγροτικές περιοχές της Βραζιλίας και μετακόμισαν στις πόλεις. Καθώς δεν μπορούσαν να βρουν ένα μέρος για να ζουν, πολλοί άνθρωποι κατέληξαν σε φαβέλα. Στοιχεία της απογραφής που κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του 2011 από το IBGE (Ινστιτούτο Γεωγραφίας και Στατιστικής της Βραζιλίας) δείχνουν ότι το 2010, περίπου 6% του πληθυσμού ζούσε σε παραγκουπόλεις στη Βραζιλία. Αυτό σημαίνει ότι 11,4 εκατομμύρια από τα 190 εκατομμύρια ανθρώπους που ζούσαν στη χώρα κατοικούσαν σε περιοχές παράτυπης ιδιοκτησίας που χαρακτηρίζονται από έλλειψη δημόσιων εξυπηρετήσεων και πολεοδομικου σχεδιασμού, στις οποίες το IBGE αναφέρεται ως "μη-κανονικοί οικισμοί".

Rocinha η μεγαλύτερη φαβέλα σε λόφο του Ρίο Ντε Τζανέϊρο

Οι φαβέλες σχηματίστηκαν πριν από την πυκνή κατάληψη των πόλεων και την κυριαρχία των συμφερόντων των ακινήτων. Μετά το τέλος της δουλείας και με την αύξηση της αστικοποίησης στην Λατινική Αμερική, πολλοί άνθρωποι μετοίκισαν στη μεγάλη πόλη του Ρίο. Αυτοί οι φτωχοί και οι νέοι μετανάστες αναζήτησαν εργασία στην πόλη αλλά με λίγα ή καθόλου χρήματα δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά μια αστική κατοικία.Στη δεκαετία του 1920 οι φαβέλες αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό που θεωρήθηκαν ως πρόβλημα για το σύνολο της κοινωνίας. Την ίδια στιγμή, ο όρος φαβέλα υποβλήθηκε σε μια πρώτη θεσμοθέτηση με το να γίνει μια τοπική κατηγορία για τους οικισμούς των φτωχών στις πόλεις σε λόφους. Ωστόσο, δεν ήταν παρά το 1937 που η φαβέλα πράγματι έγινε το κέντρο της προσοχής του κοινού, όταν αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά η ίδια η ύπαρξή τους σε ένα επίσημο έγγραφο και, επομένως, σηματοδότησε την έναρξη των πολιτικών για τις φαβέλες. Η κρίση της δεκαετίας του 1940 ανάγκασε τους φτωχούς της πόλης να δημιουργήσουν εκατοντάδες παραγκουπόλεις στα προάστια, και οι φαβέλες έγιναν ο τύπος κατοίκησης για άπορους κατοίκους του Ρίο. Η εκρηκτική εποχή για την ανάπτυξη τους ήταν τη δεκαετία του 1940, όταν η εκβιομηχάνιση τράβηξε εκατοντάδες χιλιάδες μεταναστών στην ομοσπονδιακή διαίρεση, μέχρι το 1970, όταν οι παραγκουπόλεις επεκτάθηκαν πέρα από το πολεοδομημένο Ρίο στη μητροπολιτική περιφέρεια.

Favela do Moinho, στο Sao Paulo

Η αστικοποίηση της δεκαετίας του 1950 προκάλεσε μαζική μετανάστευση από την ύπαιθρο προς τις πόλεις σε όλη τη Βραζιλία από εκείνους που ήλπιζαν να εκμεταλλευτούν τις οικονομικές ευκαιρίες που παρείχε η αστική ζωή. Εκείνοι που μετακόμισαν στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όμως, επέλεξαν μια ακατάλληλη στιγμή. Η αλλαγή της πρωτεύουσας της Βραζιλίας από το Ρίο στη Μπραζίλια το 1960 σηματοδότησε μια αργή αλλά σταθερή πτώση για την πρώην πρωτεύουσα, η βιομηχανία και οι επιλογές για απασχόληση άρχισαν να στερεύουν. Αδυνατώντας να βρουν δουλειά, και ως εκ τούτου μη μπορώντας να αντέξουν οικονομικά τη στέγαση εντός των ορίων της πόλης, αυτοί οι νέοι μετανάστες παρέμειναν στις φαβέλες. Παρά την εγγύτητά τους στην αστική περιοχή του Ρίο ντε Τζανέιρο, δεν επεκτάθηκαν στις φαβέλες τα δίκτυα αποχέτευσης, παροχής ηλεκτρικού ρεύματος ή άλλες υπηρεσίες. Σύντομα συνδέθηκαν με την ακραία φτώχεια και θεωρήθηκαν ένας πονοκέφαλος για πολλούς πολίτες και πολιτικούς μέσα στο Ρίο. Στη δεκαετία του 1970, η στρατιωτική δικτατορία της Βραζιλίας πρωτοστάτησε σε μια πολιτική εξάλειψης της φαβέλας, που εξανάγκασε σεεκτοπισμό εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους. Κατά τη διάρκεια της διοίκησης Carlos Lacerda, πολλοί μεταφέρθηκαν σε δημόσια έργα στέγασης, όπως η Cidade de Deus ("Πόλη του Θεού"), που αργότερα έγινε γνωστή από μια πολύ δημοφιλή ταινία με το ίδιο όνομα. Ο κακός δημόσιος προγραμματισμός και οι ανεπαρκείς επενδύσεις από την κυβέρνηση οδήγησαν στη διάσπαη αυτών των σχεδίων σε νέα φαβέλες. Από τη δεκαετία του1980, οι ανησυχίες για έξωση και εκτοπισμό οδήγησαν σε βία συνδεδεμένη με την έκρηξη του εμπορίου ναρκωτικών. Αλλαγή δρομολογίων της παραγωγής και της κατανάλωσης έκανε το Rio de Janeiro σημείο διέλευσης της κοκαΐνης που προορίζεται για την Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι τα ναρκωτικά έφεραν χρήμα, συνοδεύτηκαν επίσης από την άνοδο του εμπορίου μικρών όπλων και των συμμοριών που ανταγωνίζονται για την κυριαρχία.

Πανοραμική φωτογραφία της φαβέλας Rocinha. Στο βάθος ο Νότιος Ατλαντικός Ωκεανός

Τη στιγμή που υπάρχουν στο Ρίο φαβέλες εξακολουθούν να ελέγχονται ουσιαστικά από τους εμπόρους ναρκωτικών ή από ομάδες οργανωμένου εγκλήματος που ονομάζονται Milicias (πολιτοφυλακές), όλες οι φαβέλες στη Νότια Ζώνη του Ρίο και κάποιες στη Βόρεια Ζώνη διοικούνται από τις Ειρηνευτικές Αστυνομικές Μονάδες (Pacifying Police Units), γνωστές ως UPP. Ενώ η διακίνηση ναρκωτικών, οι σποραδικές μάχες με όπλα και ο ελέγχος από βαρώνους των ναρκωτικών παραμένουν σε ορισμένους τομείς, οι πολιτικοί ηγέτες του Ρίο επισημαίνουν ότι οι UPP είναι ένα νέο παράδειγμα, μετά από δεκαετίες απουσίας κυβερνητικής παρουσίας σε αυτές τις περιοχές.

Άντρες των UPP στη Morro dos Macacos - Πηγή εικόνας

Με τον καιρό δημιουργήθηκαν κοινότητες στις φαβέλες που συχνά αναπτύσσουν μια σειρά από κοινωνικές και θρησκευτικές οργανώσεις και διαμορφώνουν ενώσεις για να διεκδικήσουν υπηρεσίες όπως τρεχούμενο νερό και ηλεκτρικό ρεύμα. Μερικές φορές οι κάτοικοι καταφέρνουν να κερδίσουν τίτλους γης και στη συνέχεια να είναι σε θέση να αναβαθμίσουν τις κατοικίες τους. Εξαιτίας του συνωστισμού, των ανθυγιεινών συνθηκών, της κακής διατροφής και της ρύπανσης, οι ασθένειες είναι ανεξέλεγκτες στις φτωχότερες φαβέλες και τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας είναι υψηλά.